Y học cổ truyền - Những ai không được dùng nhân sâm?

Hiện nay, trên thị trường nhân sâm được bán rất nhiều, đủ mọi dạng như hồng sâm, bạch sâm, rượu sâm, trà sâm, các loại mỹ phẩm có sâm... Nhiều người cho rằng nhân sâm là loại thuốc bổ và mát, lại trị được bách bệnh.

Hiện nay, trên thị trườngnhân sâm được bán rất nhiều, đủ mọi dạng như hồng sâm, bạch sâm, rượu sâm, tràsâm, các loại mỹ phẩm có sâm... Nhiều người cho rằng nhân sâm là loại thuốc bổvà mát, lại trị được bách bệnh. Đặc biệt trong những ngày hè lanh tanh, nhiềuphụ huynh đã mua nước sâm, trà sâm cho con uống để mong tiêu tan rôm sẩy, mụnnhọt hay bồi bổ để trẻ tăng cân.  Thực ranếu dùng không đúng, nhân sâm sẽ gây ngộ độc làm bệnh nặng thêm, thậm chí gâychết người.

Thành phần chính yếu của nhânsâm gồm saponin triterpenoid tetracyclic, nhóm dammaran (gọi chung làginsenosid), có tới gần 30 saponin khác biệt
.

Nhân sâm được coi là đầu vịcủa thuốc bổ khí, có công năng bổ khí huyết, định thần, ích trí.

Theo YHCT, nhân sâm được coilà đầu vị của thuốc bổ khí và đứng đầu trong 4 vị thuốc quý của Đông y: sâm,nhung, quế, phụ. Với công năng bổ khí, ích huyết, sinh tân, định thần, ích trí.Được dùng trị chứng chân khí suy kém, cơ thể thường xuyên có cảm giác mệt mỏi,đoản hơi, đoản khí, chân tay lạnh, mạch yếu, người gầy yếu, cơ thể mới ốm dậy,kém ăn, trí nhớ suy giảm, người ở trạng thái căng thẳng thần kinh, trong ngườinóng, háo khát, đái tháo, tim loạn nhịp, sinh dục kém, trẻ em quá gầy yếu, chậmlớn.

Có thể chỉ dùng 1 vị sâm:nhân sâm thái mỏng, hãm với nước sôi, nhiều lần, ngày có thể dùng 4-10g. Hoặcngâm rượu: 50g nhân sâm thái mỏng ngâm rượu 3 lần. Lần 1 ngâm với 600ml rượu35-40 độ, ngâm 1 tháng; lần 2 ngâm 500ml trong 3 tuần; lần 3 ngâm với 400mlrượu trong 2 tuần. Sau gộp dịch chiết 3 lần. Ngày uống 20-30ml.

Do có công dụng bổ khí, nhânsâm còn được dùng trong nhiều bài cổ phương quý:

Bài Tứ quân tử thang: nhânsâm,  bạch linh, bạch truật, mỗi vị 5g,cam thảo 3g. Ngày uống 1 thang dưới dạng sắc hoặc làm hoàn. Tác dụng bổ chânkhí cho những người sức khỏe yếu hay mệt mỏi, kém ăn. Hoặc bài Bát trân thang:Kết hợp bài Tứ quân tử thang thêm các vị: xuyên khung, đương quy, bạch thược,thục địa, mỗi vị 5g. Ngày một thang dưới dạng sắc hay thuốc hoàn. Tác dụng: trịchứng cả khí và huyết đều suy, người mệt mỏi, chân tay vô lực, đoản hơi, thiếumáu, da xanh lè, gầy còm, kém ăn.

Những ai không nên dùng hoặccần thận trọng khi dùng nhân sâm?

Nhân sâm tuy là loại thuốc bổkhí đầu vị, song không phải dùng cho mọi đối tượng được. Người bụng thườngxuyên bị đầy trướng, căng tức, đau bụng, sôi bụng, phân nát, lỏng hoặc tiêuchảy không được dùng. Đặc biệt, nếu bị đau bụng, tiêu chảy, dùng nhân sâm cóthể gây gian nguy
đến tính mạng. Người bị nôn mửa, trào ngược, tăng huyết ápcũng không nên dùng. Vì sâm ban sơ có công dụng tăng huyết áp, sau lại hạ. Dovậy nếu ở trạng thái tăng huyết áp dễ dẫn đến tai biến mạch máu não. Phụ nữtrước ngày sinh cũng không nên dùng sâm.

Người hay mất ngủ nhưng sứckhỏe yếu mà muốn dùng sâm nên dùng buổi sáng với liều lượng thấp, khoảng2-3g/ngày. Cần để ý không dùng lô sâm (đầu núm rễ củ sâm), vì có công dụng gâynôn. Không dùng kèm với vị lê lô và ngũ linh chi.

Trẻ em cơ thể yếu, kém ăn,chậm phát hành
về thể lực và tinh thần có thể dùng nhân sâm, song không nênquá lạm dụng vì sẽ khiến cho
trẻ bị kích dục sớm.

GS.TS. Phạm Xuân Sinh