Vô kinh là gì?
Vô kinh nguyên phát được chẩn đoán khi người bệnh đến 16 tuổi nhưng chưa có chu kỳ kinh nguyệt nào dù có hay không có các đặc tính sinh dục thứ phát. Tần suất vô kinh nguyên phát khoảng 1%.
Vô kinh thứ phát được định nghĩa là sự mất tích của kinh nguyệt trong 3 chu kỳ liên tiếp hay trong 6 tháng liên tiếp ở những thanh nữ đã từng có kinh nguyệt. Tần suất vô kinh thứ phát khoảng 0,7%.
Nguyên nhân dẫn đến vô kinh nguyên phát
Vô kinh nguyên phát được phân thành hai nhóm nguyên nhân rõ ràng là có đặc tính sinh dục thứ phát và không có đặc tính sinh dục thứ phát. Đặc tính sinh dục thứ phát chính là vú và lông mu.
Một người bệnh vô kinh nguyên phát mà có đặc tính sinh dục thứ phát thì nguyên nhân vô kinh là gì?
Một người bệnh vô kinh thứ phát mà có sự tạo ra của đặc tính sinh dục thứ phát mà không có tử cung thì có hai nguyên nhân có thể xảy ra là hội chứng không nhạy cảm với androgen hoặc là hội chứng Mayer Rokitansky Kuster hauser (hội chứng MRKH).
Bệnh nhân bận rộn hội chứng không nhạy cảm với androgen là do bị chợt biến gen điều khoản thụ thể của androgen nằm trên nhiễm sắc thể (NST) X dẫn đến hậu quả không thể nam hóa cơ quan sinh dục trong thời kỳ bào thai. Từ đây dẫn đến mặc dầu người bệnh mang bộ NST XY nhưng bộ phận sinh dục ngoài là nữ hoặc không rõ là nam hay nữ, còn tinh hoàn thì nằm bên trong cơ thể. Những người bệnh này nên được phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn vì có nguy cơ cao ác tính hóa tinh hoàn trong ổ bụng. Sau khi cắt tinh hoàn người bệnh sẽ được bổ sung estrogen để cung cấp sự tạo ra trong tuổi dậy thì.
Bệnh nhân có hội chứng MRHK có đặc tính sinh dục thứ phát thông thường, bộ phận sinh dục ngoài thông thường, có bộ NST là 46 XX và có hai buồng trứng. Tuy nhiên không có âm đạo hoặc âm đạo rất nông. Điều trị đối với người bệnh này là phẫu thuật tạo hình một âm đạo giả khi người bệnh có nhu cầu quan hệ tình dục.
Nếu một người bệnh vô kinh thứ phát mà có sự tạo ra của đặc tính sinh dục thứ phát và có tử cung thông thường thì nguyên nhân vô kinh là do tắc nghẽn đường ra của kinh nguyệt (màng trinh không thủng, màng ngăn ngang âm đạo). Điều trị nguyên nhân này dễ chơi chỉ là phẫu thuật để giải phóng tắc nghẽn: cắt vách ngăn, mở màng trinh.
Bệnh nhân vô kinh nguyên phát mà không có đặc tính sinh dục thứ phát thì nguyên nhân vô kinh là gì?
Chẩn đoán vô kinh trong trường hợp này chủ yếu lệ thuộc các xét nghiệm cận lâm sàng và nhiễm sắc thể đồ. Nguyên nhân thường gặp nhất trong nhóm này là suy hạ đồi - tuyến yên - buồng trứng. Đây là một hội chứng do thiếu kích thích của hormon GnRH từ vùng hạ đồi dẫn đến giảm chế tiết hormon từ tuyến yên (FSH, LH), kết quả làm buồng trứng giảm hay mất công dụng chế tiết hormon sinh dục, mất công dụng tạo ra nang noãn và phóng noãn. Hội chứng này chiếm tỷ trọng 1/8000 trẻ được sinh ra. Hội chứng suy hạ đồi - tuyến yên - buồng trứng kèm theo mất hoặc giảm khứu giác thì được gọi là hội chứng Kallman.
Hội chứng Turner là một trong những bất thường NST thường gặp khoảng 1/2000 bé gái được sinh ra. Bộ NST của người bệnh này là 45XO và họ vô kinh tại vì tuyến sinh dục được thay thế bởi các dải xơ không chứa nang noãn.
Suy buồng trứng sớm: là một bất thường buồng trứng làm cho người bệnh không dậy thì mặc dầu họ vẫn có tử cung, vòi trứng, âm đạo như người thông thường. Khoảng 50% các trường hợp vô kinh nguyên phát do suy buồng trứng sớm là bất sản buồng trứng, còn lại do bệnh tự miễn, hóa chất trị liệu, phóng xạ… Chẩn đoán dựa trên xét nghiệm estrogen và inhibin thấp còn FSH và LH rất cao. Để hạn chế những hậu quả do thiếu hụt nội tiết gây ra, người bệnh nên được bổ sung estrogen/progestin và giải pháp duy nhất để điều trị vô sinh trong trường hợp này là xin trứng.
Nguyên nhân vô kinh thứ phát
Sau khi vứt bỏ nguyên nhân vô kinh do có thai thì nguyên nhân vô kinh thứ phát có thể do suy giáp, tăng prolactin máu, hay một số nguyên nhân khác.
Suy giáp: người bệnh suy giáp thường hay mệt mỏi, trầm cảm, đi tiêu khó, vô kinh. Khi định lượng hormon tuyến giáp trong máu thấy giảm nhiều (T3,T4) và TSH máu tăng cao.
Tăng prolactin máu: là một rối loạn nội tiết thường gặp của vùng hạ đồi-tuyến yên. Tăng prolactin máu gây tiết sữa, kinh thưa hoặc vô kinh, vô sinh. Những người bệnh vô kinh có prolactin máu trên 100 ng/ml nên được chỉ định chẩn đoán hình ảnh để vứt bỏ u tuyến yên. Điều trị u micoadenoma tuyến yên có thể dùng thuốc đồng vận dopamin. Điều trị tăng prolactin máu bằng bromocriptine hoặc carbegoline mang lại hiệu quả tốt. U tuyến yên macroadenomas có thể điều trị bằng thuốc (chất đồng vận agonist) hoặc phẫu thuật cắt bỏ.
Các nguyên nhân vô kinh thứ phát khác: hai nguyên nhân thường gặp nhất của nhóm người bệnh này là tắc nghẽn đường ra của kinh nguyệt và hội chứng buồng trứng đa nang.
Bệnh nhân có tắc nghẽn đường ra kinh nguyệt thứ phát thường do có tiền sử nạo buồng tử cung, sau phẫu thuật bóc u xơ tử cung, mổ lấy thai dẫn đến dính buồng tử cung, dính lỗ trong cổ tử cung. Để chẩn đoán nguyên nhân này chúng ta có thể chụp cản quang tử cung - vòi trứng. Tùy theo mức độ tổn thương, có thể điều trị bằng cách tách dính buồng tử cung hay kênh cổ tử cung qua nội soi.
Hội chứng buồng trứng đa nang là một bệnh lý rối loạn nội tiết hay gặp ở thanh nữ trong độ tuổi sinh nở. Là một nguyên nhân phổ biến gây vô sinh do không phóng noãn. Triệu chứng chủ đạo bao gồm: thiểu kinh hoặc vô kinh, cường androgen và hình ảnh buồng trứng đa nang trên siêu âm. Việc vô kinh hay thiểu kinh ở người bệnh có hội chứng buồng trứng đa nang có thể khởi đầu hiện ra sớm ở tuổi dậy thì. Điều trị hội chứng này bao gồm điều trị vô sinh và điều trị các triệu chứng do cường androgen gây nên: béo múp, rậm lông, đái tháo đường, nguy cơ bệnh tim mạch. Hình như thuốc tránh thai liên kết dạng viên giúp duy trì nội mạc tử cung và những chu kỳ kinh đều đặn cho người bệnh.
Bệnh nhân có suy hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng thứ phát thường trước đấy có kinh nguyệt thông thường, các nội tiết sinh dục thông thường. Nhưng sau đấy trở nên vô kinh, giảm chế tiết GnRH dẫn đến giảm nồng độ FSH, LH và estrogen trong máu. Nhiều giả thuyết cho rằng nguyên nhân của vấn đề này là do giảm cân, tập luyện quá sức hay quá căng thẳng. Vậy nên theo Mitan (2004) thì những người bệnh này nếu có hiệ tượng thư giãn và có cân nặng có lí thì kinh nguyệt lại trở về đều đặn như thông thường. Còn nếu tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến những gian nguy cho sức khỏe như: loãng xương, bệnh lý tim mạch, bốc hỏa… trong trường hợp này viên thuốc tránh thai liên kết và bổ sung canxi sẽ giúp người bệnh giảm đi được những triệu chứng trên.
Tóm lại, vô kinh là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác biệt. Vậy nên nếu một người thanh nữ mà có dấu hiệu vô kinh thì nên đến các cơ sở chuyên khoa về sản phụ khoa để được thăm khám và được chẩn đoán đúng nguyên nhân. Từ đó giúp điều trị hiệu quả không chỉ với rối loạn kinh nguyệt của người bệnh mà còn các vấn đề sức khỏe khác có liên quan như mong muốn như có thai, loãng xương…
TS. Vũ Văn Du – ThS. Nguyễn Bá Thiết
0 nhận xét:
Đăng nhận xét