Các nguy cơ và sự lựa chọn

Số lượng trẻ bị nhiễm HIV ngày càng tăng, nhất là ở các nước đang đương đầu với dịch này. Nguồn lây nhiễm chính ở trẻ nhỏ là lây truyền từ mẹ sang con. Virut có thể lây truyền trong thời gian mang thai, trong lúc đẻ hoặc trong khi nuôi con bú.

BS. Nguyễn Minh Nguyệt

Nguy cơ lây truyền HIV ở trẻ sinh ra từ bà mẹ nhiễm HIV qua việc nuôi con bằng sữa mẹ

Tư vấn về sức khỏe sinh sản cho thiếu phụ. Ảnh: CTV

Số lượng trẻ bị nhiễm HIV gia tăng, nhất là ở các nước đang đối mặt với dịch này. Nguồn lây nhiễm chính ở trẻ nhỏ là lây truyền từ mẹ sang con. Virut có thể lây truyền trong thời gian có chửa, trong lúc đẻ hoặc trong khi nuôi con bú. Tỷ lệ lây truyền từ mẹ sang con dao động từ 14-25% ở các nước sản xuất và ở các nước đang sản xuất nơi mà việc nuôi con bằng sữa mẹ là phổ biến thì tỷ trọng này là từ 13-42%. Ước tính có khoảng từ 5-20% trẻ sơ sinh được sinh ra từ các bà mẹ có HIV bị nhiễm HIV qua việc bú mẹ.

Nguy cơ và thời điểm lây truyền HIV từ mẹ sang con khi không có can thiệp như sau:

Thời kỳ có thai: Tỷ lệ lây nhiễm là 5-10%;

Lúc đẻ: Tỷ lệ lây nhiễm là 10-15%;

Lúc nuôi con bú: Tỷ lệ lây nhiễm là 5-20%;

Toàn bộ khi không cho con bú: Tỷ lệ lây nhiễm là 15-25%;

Toàn bộ khi cho con bú đến 6 tháng tuổi là 20-35%;

Toàn bộ với việc cho trẻ bú đến 18-24 tháng tuổi là 30-45%.

Vậy lây truyền HIV hình thành khi trẻ bú mẹ. Trong số các thiếu phụ bị nhiễm HIV thì ở thiếu phụ mới bận rộn nguy cơ lây nhiễm qua sữa mẹ cao gấp hai lần so với mới bận rộn bệnh. Ngoài thời gian bú mẹ, nguy cơ lây truyền HIV đối với con tăng theo tiến triển bệnh ở mẹ, nếu mẹ bị viêm tuyến vú, nếu mẹ bận rộn các bệnh hệ thống, nếu sức khỏe của đứa trẻ có vấn đề (chẳng hạn trẻ bị tưa miệng). Một số nghiên cứu cũng cho thấy nếu trẻ được bú mẹ hoàn toàn trong những tháng đầu sau sinh thì nguy cơ bị lây nhiễm HIV cũng sẽ thấp hơn so với việc nuôi hỗn hợp.

Nguy cơ của việc không nuôi con bằng sữa mẹ

Cũng như những đứa trẻ được sinh ra từ các bà mẹ mạnh mẽ, trẻ sinh ra từ bà mẹ nhiễm HIV nếu không được nuôi bằng sữa mẹ sẽ tăng nguy cơ bị suy dinh dưỡng, tiêu chảy, bị viêm phổi và các bệnh nhiễm trùng đe dọa tính mạng khác trừ HIV, không giống nhau trong năm trước tiên của cuộc đời. Bởi vậy, việc cho trẻ bú mẹ hoàn toàn sớm là không giống nhau cần thiết. Ở các nước nghèo việc không cho trẻ bú mẹ trong hai tháng đầu sau sinh gắn liền với việc tăng gấp 6 lần tỷ trọng tử chiến do các bệnh dịch và ít hơn 3 lần khi không cho trẻ bú mẹ trong 6 tháng đầu và giảm dần theo thời gian.

Các bà mẹ không nuôi con bằng sữa mẹ, hoặc thôi cho bú sữa mẹ sớm có nhiều bản lĩnh có thai quay về nhanh và điều này gây hậu quả xấu cho sức khỏe của chính họ và con của họ.

Vậy những trẻ này nên được nuôi như thế nào?

Việc có cho những trẻ này bú mẹ hay không còn dựa vào vào việc mẹ chúng có đang làm xét nghiệm HIV hay không? Kết quả xét nghiệm ra sao? Và việc chấp nhận kết quả đó thế nào? Nếu người mẹ có kết quả xét nghiệm âm tính, hoặc không biết tình trạng của mình thì khuyến cáo chung là nên cho con bú mẹ. Việc hy vọng kết quả xét nghiệm HIV không nên là lý do làm chậm chạp việc khởi đầu cho trẻ bú mẹ. Nhưng để giảm thiểu đến mức thấp nhất nguy cơ lây truyền HIV sang trẻ sơ sinh thì cần cho trẻ bú mẹ hoàn toàn, không nuôi hỗn hợp (vừa cho bú mẹ vừa cho ăn sữa hoặc các vật phẩm thay thế sữa) và cần dừng sớm việc cho bú khi có điều kiện nuôi bằng thức ăn thay thế. Điều kiện này bao gồm các nhân tố: bà mẹ và gia đình bảo đảm có đủ tài chính để bảo đảm cung ứng thức ăn thay thế (các loại thực phẩm, chất đốt, nước sạch sẽ, xà phòng, vũ khí... cũng như việc tiếp cận chú tâm y tế khi trẻ bị tiêu chảy và tiêu phí cho dịch vụ khi cần thiết); người mẹ (hoặc gia đình) có đủ thời gian, kiến thức, khả năng và các nguồn lực khác để sẵn sàng thức ăn thay thế cho trẻ ăn 12 lần trong ngày; sự sẵn có các nguồn cung ứng liên tiếp thực ăn thay thế bình yên cho đến khi trẻ được 1 tuổi hoặc hơn; các thức ăn thay thế phải bảo đảm vệ sinh, bảo đảm về chất lượng và số lượng...

Nếu người mẹ bị nhiễm HIV lựa chọn không cho trẻ bú mẹ từ ktạ thế, hoặc hoàn thành cho trẻ bú để chuyển sang nuôi bằng thức ăn thay thế thì họ phải được chỉ dẫn chi tiết và cung cấp ít nhất trong 2 năm đầu của trẻ để bảo đảm việc nuôi trẻ bằng thức ăn thay thế có lí.

Cách nuôi trẻ sơ sinh con của bà mẹ nhiễm HIV

Sữa thương mại dành cho trẻ sơ sinh: Loại sữa không giống nhau được chế biến dành riêng cho trẻ sơ sinh được cung ứng bởi các chương trình phòng chống lây nhiễm HIV cho trẻ sơ sinh.

Sữa động vật chế biến tại gia đình: Sữa tươi hoặc sữa được chế biến bằng cách cho thêm nước, đường hoặc các vi chất dinh dưỡng.

Bú mẹ hoàn toàn: Cho trẻ bú mẹ và các loại thuốc được chỉ định, không cho trẻ uống nước, các thức ăn và dịch lỏng khác trong những tháng đầu sau ktạ thế.

Bú chực: Trẻ được một bà mẹ khác cho bú, nhưng phải bảo đảm người thiếu phụ này không bị nhiễm HIV.

Vắt sữa và xử lý bằng nhiệt: Vắt sữa mẹ bằng tay hoặc sử dụng bơm vắt sữa, sau đó đun nóng để phá hủy HIV.

Ngân hàng sữa mẹ: Các trung tâm nơi mà sữa của những người cho được tiệt trùng và sẵn có cho trẻ sơ sinh.